Osteoporose – behandeling
Behandeling osteoporose
De dokter gaat samen met jou kijken naar de beste medische behandeling met medicijnen voor je klachten. Je kunt hierbij gebruik maken van de 3 goede vragen. Je moet altijd achter je gekozen behandeling staan, want dan heeft een behandeling de beste kans van slagen.
Osteoporose – aanpassing leefstijl
• Regelmatig bewegen.
Voor stevige botten is voldoende lichaamsbeweging, dus minimaal 30 tot 60 minuten per dag, nodig. Je kunt wandelen, zwemmen, fietsen, tennissen, hardlopen, touwtje springen, tuinieren enzovoorts. Stevige spieren en een goede lichaamsbalans zijn nodig om te voorkomen, dat je valt en iets breekt.
• Roken, alcohol en voeding.
Roken verlaagt de botdichtheid en verhoogt de kans op botbreuken. Wees matig met alcohol. Eet gevarieerd en gezond, zodat je blijft op een gezond gewicht of afvalt naar een gezond gewicht.
• Vitamine D en calcium.
Gezond eten met voldoende vitamine D en calcium is belangrijk. Zowel vitamine D en calcium zijn ook verkrijgbaar als voedingssupplementen. Gezond eten komt samengevat neer op: – volop groente (250 gram) en fruit (2 stuks) per dag, – vooral volkorenproducten, – meer plantaardig, minder vlees, – zachte en vloeibare (plantaardige) vetten, – drinken zonder suiker, zoals thee en water.
– Vitamine D.
Vitamine D wordt via je huid aangemaakt, als de zon erop schijnt. Hiervoor moet je dagelijks tenminste 30 minuten buiten in de zon zijn met onbedekte armen en benen. In voeding, zoals vette zeevis (haring, makreel, zalm), margarine en boter, zit ook vitamine D. Maar dit is vaak niet genoeg en dan kan Vitamine D als voedingssupplement gebruikt worden. In de winter ontstaat gemakkelijk een tekort aan vitamine D. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid Vitamine D als voedingssupplement is normaal 400 tot 800 IE (Internationale Eenheden) voor volwassenen jonger dan 50 jaar en 800 tot 1.000 IE voor mensen van 50 jaar en ouder. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid bij osteoporose is 800 IE voor alle leeftijden.
– Calcium.
De normaal geadviseerde hoeveelheid calcium is 1000 tot 1200 mg (milligram) per dag. Dit zijn bijvoorbeeld 4 zuivelproducten per dag (zoals een plak kaas, schaaltje yoghurt of beker melk), groene bladgroenten, broccoli en noten enzovoorts. De aanbeveling is 1.000 milligram (mg) per dag voor de meeste volwassenen en 1.200 mg per dag voor vrouwen ouder dan 50 jaar en voor mannen ouder dan 70 jaar.
Pijnstillers, die je zelf kunt aanschaffen zonder recept
• Paracetamol (pijnstiller).
Paracetamol helpt tegen pijn en koorts, veroorzaakt geen maagproblemen, geeft meestal geen bijwerkingen en gaat goed samen met andere medicijnen. Paracetamol kun je overal zelf kopen in de winkels en je hoeft dus geen recept van de dokter te hebben.
• NSAID.
Een NSAID is een pijnstiller. NSAID betekent Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs. Deze medicijnen remmen ontstekingen, zwelling, pijn, stijfheid en koorts in je lichaam, maar voorkomen geen schade aan je gewrichten. Ze bevatten geen steroïden, zoals bij corticosteroïden. Je kunt deze medicijnen met de werkzame stoffen diclofenac, naproxen en ibuprofen overal bij de drogist of in de supermarkt kopen. Je koopt de NSAID met een lage hoeveelheid van de werkzame stof. Je hoeft dus geen recept van de dokter te hebben.
Let op! Het is altijd belangrijk om aan de huisarts of je andere dokters te vertellen, dat je al zelf een NSAID bij de drogist of in de supermarkt koopt en gebruikt. Anders kun je teveel van de werkzame stof binnen krijgen, als de huisarts of dokter je een NSAID voorschrijft, die alleen in de apotheek op te halen is met recept.
Medicijnen bij osteoporose
Een aanpassing van je leefstijl is niet voldoende om je botten weer sterk te maken en de botontkalking te stoppen, daar zijn ook medicijnen voor nodig. De dokter schrijft bij osteoporose medicijnen voor tegen de pijn en om de botten harder te maken en zo de kans op botbreuken te verkleinen.
• Bisfosfonaten.
Bisfosfonaten zijn medicijnen, die aan het botweefsel hechten. De kans op een botbreuk neemt af, als je een bisfosfonaat krijgt. Het medicijn hecht zich aan de aangetaste plekken in je bot, zodat het calcium beter in je bot wordt opgenomen. Hierdoor kan het bisfosfonaat de botafbraak remmen, de botsterkte stabiliseren en het risico op een volgende botbreuk verlagen. De medicijnen binden zich aan de botafbrekende cellen, de osteoclasten. De botafbrekende cellen worden geremd en de botafbraak en botaanmaak komen dan weer in evenwicht. Bij het gebruik van bisfosfonaten kan de botdichtheid in het bot zelfs iets toenemen.
– Er zijn verschillende soorten bisfosfonaten met elk hun eigen wijze van toediening. Werkzame stoffen bij bisfosfonaten zijn alendronaat, risedronaat, ibandronaat en zoledroninezuur, die ervoor zorgen dat de botafbraak minder snel verloopt. Er kunnen bijwerkingen optreden als spierpijn, stijfheid, hoofdpijn, koorts of pijn in het bot.
– Bij ernstige osteoporose of bij hoge FRAX-scores (Fracture Risk Assessment Tool) helpen bisfosfonaten de botafbraak te vertragen. Uit onderzoeken blijkt dat bisfosfonaten het risico op fracturen (botbreuken) kunnen verminderen en dat de kans op een botbreuk halveert. Dit geldt vooral voor je wervelkolom, maar ook voor je heupen en andere botten, zoals die in je pols.
– Je hebt meestal in de beginperiode van je behandeling veel last van bijwerkingen. Je zult 3 tot 6 maanden na de start van je behandeling met een bisfosfonaat worden gecontroleerd op de hoeveelheid alkalische fosfatase (AF) in je bloed. Alkalische fosfatase is een enzym, dat vooral in je botten, lever en darmen zit en, als je zwanger bent, in de placenta. Een enzym is een eiwit, dat cellen helpt om een bepaalde stof om te zetten in een andere stof. Bij een botziekte komt er meer alkalische fosfatase in het bloed en stijgt de activiteit in het bot. De alkalische fosfatase is verhoogd bij botgroei en herstel na een botbreuk.
– Als je een bisfosfonaat gebruikt en je hebt een tandartsbehandeling, zoals het trekken van een kies, dan kun je kaakklachten krijgen. Meld de tandartsbehandeling bij je dokter en vertel je tandarts ook dat je een bisfosfonaat gebruikt. Er zijn meldingen geweest van zeldzame bijwerkingen, die mogelijk verband houden met het gebruik van bisfosfonaten. Een zeldzame bijwerking is osteonecrose van de kaak (ONJ) met blijvende schade aan de botten van je kaak, vaak na een tandheelkundige ingreep. Maar dit risico lijkt bij osteoporose erg laag te zijn.
– Atypische femur fracturen. Er zijn zeldzame typen dijbeenfracturen gezien bij een klein gedeelte van de mensen, die langdurig bisfosfonaten gebruiken. Maar dit risico lijkt erg laag te zijn, vooral vergeleken met het aantal fracturen (botbreuken), dat de bisfosfonaten voorkomen.
– Zwangerschap en borstvoeding. Als je jong bent en osteoporose hebt en/of botbreuken (fracturen), dan zal je dokter de medicijnopties zorgvuldig met je overwegen als je van plan bent om zwanger te worden of borstvoeding geeft. Bisfosfonaten kunnen lang in je lichaam blijven, zelfs als je eerder bent gestopt met het gebruik ervan. Wanneer je een bisfosfonaat hebt ingenomen en zwanger bent geworden of borstvoeding geeft, dan zal de dokter je bloedcalciumspiegels regelmatig controleren.
• Denosumab
Je dokter kan injecties met denosumab voorschrijven als alternatief voor bisfosfonaten als deze niet werken of als je ze niet mag gebruiken wegens bijwerkingen. Denosumab is een eiwit, dat de werking van een ander eiwit verstoort. Het wordt gebruikt bij een vergroot risico op botbreuken en remt de botafbraak en bevordert de botopbouw. Denosumab remt de bot afbrekende cellen, de osteoclasten.
– De behandeling is goedgekeurd voor gebruik bij post-menopauzale vrouwen, die osteoporose hebben en een hoog risico op fracturen. Een ander goedgekeurd gebruik is voor vrouwen en mannen met een hoog risico op botverlies en fracturen vanwege hormoon afbrekende medicijnen, die worden gebruikt om borst- en prostaatkanker te behandelen.
– Denosumab kan ervoor zorgen dat je calciumwaarden erg laag worden, dus je calcium- en vitamine D-spiegels mogen niet te laag zijn. Er kan ook een verhoogd risico op infecties zijn. Er zijn zeldzame meldingen over osteonecrose van de kaak (ONJ) bij het gebruik van denosumab.
Hormoon nabootsende medicijnen
Hormonen, die zijn betrokken bij het ontstaan van osteoporose zijn het bijschildklierhormoon (PTH), het schildklierhormoon (calcitonine), oestrogeen en progesteron.
• Bijschildklierhormoon (PTH)
In je lichaam bevinden zich naast de schildklier vier kleine bijschildklieren (parathyreoïden). Ze hebben een belangrijke functie voor de calciumhuishouding in je lichaam. De bijschildklieren produceren het bijschildklierhormoon (PTH of parathyreoïd hormoon). Het PTH zorgt voor de opname van calcium uit de darmen en voor de uitscheiding van fosfaat door de nieren. Bij een overproductie van het bijschildklierhormoon PTH (hyperparathyreoïdie) heb je één of meerdere overactieve, vergrote, bijschildklieren die te veel PTH aanmaken. Hierdoor wordt het lichaamsgehalte aan calcium te hoog en het fosfaatgehalte te laag in het bloed. Een te grote dagelijkse inname van vitamine D kan ook de reden zijn voor afwijkingen in de stofwisseling van calcium en fosfaat. Door de overproductie van het bijschildklierhormoon en de verhoogde calciumspiegel bestaat het risico op nierstenen en botafwijkingen (meestal botontkalking).
– Je arts kan een bijschildklierhormoon (parathyreoïd hormoon) voorschrijven, als je: – na de menopauze ernstige osteoporose ontwikkelt, – nog steeds een bot breekt ondanks het gebruik van een bisfosfonaat, – als een behandeling met bisfosfonaten, denosumab of raloxifen niet werkt, – of als je deze niet mag gebruiken.
• Teriparatide
De dokter kan injecties met de werkzame stof teriparatide geven. Teriparatide lijkt op het hormoon van de bijschildklier en stimuleert de botopbouw, zodat de botdichtheid toeneemt. Het is goedgekeurd voor gebruik bij post-menopauzale vrouwen en mannen met een hoog risico op osteoporotische fracturen. Teriparatide is ook goedgekeurd voor de behandeling van een door glucocorticoïden ontstane osteoporose. Na gebruik van maximaal 24 maanden volgt een behandeling met een bisfosfonaat of met denosumab. Als je ooit een bestraling hebt gehad of als je parathyroid-hormoonspiegels al te hoog zijn, kun je teriparatide misschien niet gebruiken.
• Calcitonine
De werkzame stof calcitonine bootst de werking van het schildklierhormoon na. Het is goedgekeurd voor de behandeling van post-menopauzale osteoporose en helpt vertebrale (wervelkolom) fracturen voorkomen. Het kan ook helpen bij het beheersen van pijn na een osteoporotische wervelfractuur.
• Oestrogeen of hormoonvervangingstherapie
Van oestrogenen alleen of gecombineerd met een ander hormoon, progestageen, is aangetoond dat deze het risico op osteoporose en osteoporotische fracturen bij vrouwen verlagen. De combinatie van oestrogeen en progestageen kan wel het risico op borstkanker, beroertes, hartaanvallen en bloedstolsels vergroten.
• Selectieve Estrogeen Receptor Modulatoren (SERM’s)
Deze medicijnen bootsen de werking van de vrouwelijke oestrogeenhormonen deels na en werken deels tegen vrouwelijke oestrogenen. Net als oestrogenen remmen ze de botafbraak en versterken ze de botten. De medicijnen zorgen voor toename van de botdichtheid, waarmee de kans op fracturen (vooral in de wervelkolom) afneemt. Er is wel een risico op bloedstolsels en een beroerte met het gebruik van SERM’s.
– Raloxifeen behoort tot de SERM’s (Selectieve Estrogeen Receptor Modulatoren). Raloxifeen is een werkzame stof, die soms wordt gebruikt bij de behandeling van osteoporose. Het werkt een beetje zoals oestrogeen, maar heeft geen invloed op de borsten of het baarmoederslijmvlies. Net als de oestrogenen remt raloxifeen de botafbraak, waardoor de bestaande botmassa behouden blijft en het risico op fracturen van de wervelkolom bij vrouwen vermindert. Het is alleen goedgekeurd voor gebruik bij vrouwen na de menopauze.
Andere medicijnen
• Tramadol
In het geval van een acute wervelfractuur kun je morfine of een morfineachtige pijnstiller met de werkzame stof tramadol voorgeschreven krijgen voor de pijn. Het is een pijnstiller die inwerkt op het centrale zenuwstelsel. Tramadol wordt gebruikt bij matige tot ernstige pijn, wanneer paracetamol en ontstekingsremmende pijnstillers niet genoeg helpen.
• Strontiumranelaat
Vanwege onvoldoende gegevens over het effect van strontium op bisfosfonaat bevattend botweefsel mag de werkzame stof strontiumranelaat niet worden gebruikt bij mensen, die eerder met een bisfosfonaat zijn behandeld. Onderzoek heeft laten zien, dat het medicijn het risico op fracturen verlaagt bij post-menopauzale vrouwen. Vanwege een verhoogd risico op bloedstolsels moet het met voorzichtigheid worden gebruikt bij vrouwen met een voorgeschiedenis van of risico op bloedstolsels, zoals diepe veneuze trombose of longembolie. Strontium geldt als laatste mogelijkheid, als andere behandelingen geen optie zijn en het risico op cardiovasculaire aandoeningen niet vergroot is.
Percutane vertebroplastiek en ballon-kyphoplastiek
Pijn is de meest voorkomende klacht bij een osteoporotische vertebrale compressiefractuur (VCF). Een compressiefractuur is een botbreuk in bijvoorbeeld een wervel, als deze nog niet gehard is. Deze breuk komt veel voor, vooral bij vrouwen, als gevolg van osteoporose. Het bot wordt bij een compressiefractuur als het ware in elkaar gedrukt.
• Percutane Vertebroplastiek
Percutane Vertebroplastiek (PVP) wordt gebruikt bij de behandeling van pijnlijke, gebroken of ingezakte ruggenwervels en osteoporotische fracturen bij vergevorderde osteoporose. Percutaan staat voor “door de huid”. Bij PVP worden de compressiefracturen gestabiliseerd door een injectie van speciaal botcement, polymethylmethacrylaat (PMMA), door de huid heen. De dokter spuit met een naald een kleine hoeveelheid botcement in een ingezakte gebroken wervel in. Het botcement versterkt de wervel, geeft pijnverlichting, kan de hoogte van de wervel herstellen en de misvorming corrigeren.
• Ballon-kyphoplastiek
Bij ballon-kyphoplastiek (BK) worden orthopedische ballonnen gebruikt om de gebroken wervel voorzichtig op te tillen in een poging om de wervel terug te brengen naar de juiste positie. De holte, die weer ontstaat tussen de wervels, wordt daarna gevuld met speciaal botcement. Dit kan worden toegepast bij inzakkingen van wervels door osteoporose, een ongeluk of door een metastase (uitzaaiing).
Meer informatie osteoporose
Botten en gewrichten
Leids Universitair Medisch Centrum I Botaanmaak en botafbraak I https://youtu.be/ge3pI8kLL90?si=V2LE-0XE-68jTBw1
Reade Revalidatie & Reumatologie – Reade Osteoporose I https://youtu.be/VYzlwNcqy54?si=ob8939XGXi9gzX5o
Sint Maartenskliniek – Osteoporose – Gek van Geneesmiddelen I https://youtu.be/FjLXeurdArg?si=OM1Yetm5aJsqs6Sp
ReumaNet – Osteoporose: Wees alert! I https://youtu.be/zEWO4SMPmNQ?si=SMyjJ-xsoQXekDoh
MediaplanetBE – Osteoporose I https://youtu.be/7tKDagRrTD4?si=N02joJh2ZD_Op0GR
Thuisarts.nl – Werken aan sterke botten – Huisartsencentrum Klein Iterson Gouda I https://youtu.be/peqbRjNl1Ic?si=8oUyzbdIYi0taoMv
ReumaZorg Nederland – Webinar Reuma en osteoporose I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2022/
Amgen I Postmenopausal Osteoporosis I https://youtu.be/c5tc01WFYks
Amgen I Introduction to Bone Biology I https://youtu.be/inqWoakkiTc
Amgen I Osteoblasts and Osteoclasts I https://youtu.be/78RBpWSOl08
Amgen I Bone Remodeling and Modeling I https://youtu.be/0dV1Bwe2v6c
Osmosis from Elsevier – Bone remodeling and repair I https://youtu.be/Ei4seya3dOg?si=s7Y8mkD67dK_3Fwk
Amgen I Regulation of Osteoclast Activity I https://youtu.be/GpMV197xZXc
Amgen I Anatomy of a Fracture as a Result of Systemic Bone Loss I https://youtu.be/P5HwYWShBhw
Amgen I Sclerostin I https://youtu.be/ajsioxRrf1I
Medvibe – Anatomie les 1: Basisbegrippen I https://youtu.be/CRA4Ut2vgAI?si=OQsaLyo2jkBmjTwh
Medvibe – Anatomie les 2: Bindweefsel I https://youtu.be/ntZp1nRUFk8?si=yimMB2dkDqirHkNz
Medvibe – Anatomie les 3: Osteologie I https://youtu.be/0AE9_vZqij8?si=ZgZVvn2X5PM8kWBU
Bioritology – Functies en bouw van het skelet/botten I https://youtu.be/DSDse3DV5OE?si=NefS3V1e8GAbUkIM
Medvibe – Anatomie les 4: Gewrichten I https://youtu.be/2YQ6EOeiQck?si=Mtqn7hKKRXyrNz_F
Bioritology – Soorten en bouw van gewrichten I https://youtu.be/_vduJjoPyCY?si=p20RaoZLnnO2w_ER
Bioritology – Botverbindingen – gewrichten, kraakbeen, vergroeien, naadverbinding I https://youtu.be/5IgqjPdMQzE?si=5qbfUPXmuXLUKRGL
Bioritology – Verandering in botsamenstelling I https://youtu.be/_K7s9NYeM_c?si=-SKj6uo20iD2bfNA
Medvibe – De Rug Les 1: Overzicht van de rug I https://youtu.be/YMSyRJmJxyg?si=vMu_mvd–4Y-PjtP
Medvibe – De Rug les 2: Kenmerken van de wervels I https://youtu.be/k7HHqvwTbXw?si=UWGOL2Fi4h8a82SF
Medvibe – De Rug les 3: Cervicale wervels I https://youtu.be/4mG7uwitGzo?si=a841Q6hZ_vFOrkKI
Medvibe – De Rug les 4: C1, de Atlas I https://youtu.be/5w7NtRQ7Zi4?si=C_TrKbHo2kTBjK45
Medvibe – De Rug les 5: C2, de Axis I https://youtu.be/1FCn6tnLDsY?si=iTG9G6YavFkjWR7J
Medvibe – De Rug les 6: Thoracale wervels I https://youtu.be/RIagMjq1o14?si=zcONFlGM993K5N1r
Medvibe – De Rug les 7: Lumbale wervels I https://youtu.be/oRyA5CCRpeg?si=xvXpl6lh7GD854ia
Medvibe – De Rug les 8: Os Sacrum I https://youtu.be/vM7NS1QxugQ?si=616OyeVMioSD5t4c
Medvibe – De Rug les 9: Os Coccygis (staartbeen) I https://youtu.be/VDPpsUKET38?si=-MskIqV7KL5OHm8d
Medvibe – De Rug les 10: Gewrichten van de rug I https://youtu.be/QJCjsC2ZcvY?si=FXJdO0XBvxwmP_hW
Medvibe – De Rug les 11: Ligamenten van de rug I https://youtu.be/54lxdntQ16c?si=jT14j0m8-6O4OatE
Spieren
Medvibe – Anatomie les 5 Deel 1: Spierweefsel I https://youtu.be/qV2h2bidbmI?si=T_2kipQMVg-ohVBa
Medvibe – Anatomie les 5 Deel 2: Spiercontractie I https://youtu.be/oigA213NDTk?si=3VIetD4pjn1vCOt_
Medvibe – Anatomie les 5 deel 3: Spiernamen I https://youtu.be/BIsY6DF_VpA?si=VQAcHxF7qzDrpzyW
Bioritology – Bouw en werking van spieren I https://youtu.be/emwHc1e58Gw?si=2cgNCH-gBim3_O9z
Bioritology – Antagonisten en onwillekeurige/willekeurige spieren I https://youtu.be/ea5BCzutcWk?si=KxOnhWeuHwMLoLH0
Medvibe – De Rug les 12: De spieren van de rug. Deel 1 I https://youtu.be/l90JXHYd1io?si=-b3vweiGKlQ3xmhO
Medvibe – De Rug les 13: De spieren van de rug deel 2 I https://youtu.be/9k3StjD3VEs?si=FbXCcEe5S-FdWCJz
Medvibe – De Rug les 14: De spieren van de rug deel 3 I https://youtu.be/uDyTi1ZIBnQ?si=sjLyl5KOd_xpVrBc
Overige onderwerpen
ReumaZorg Nederland – Video over Reuma en Vermoeidheid I https://reumazorgnederland.nl/videos-2021-2022/
ReumaZorg Nederland – Video over Reuma en Werk I https://reumazorgnederland.nl/videos-2021-2022/
ReumaZorg Nederland – Webinar Rouw en aanvaarding I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2024/
ReumaZorg Nederland – Webinar Vermoeidheid en omgaan met je energie I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2023/
ReumaZorg Nederland – Webinar Gezond eten en leven I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2023/
ReumaZorg Nederland – Webinar Lekker bewegen; je kan het! I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2023/
ReumaZorg Nederland – Webinar Chronisch ziek en Intimiteit I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2023/
ReumaZorg Nederland – Webinar Reuma en Vermoeidheid I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2023/
ReumaZorg Nederland – Webinar Reuma en mentale gezondheid I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2020-2021/
ReumaZorg Nederland – Webinar Reuma en chronische pijn I https://reumazorgnederland.nl/webinars-2020-2021/
Webinar Reuma en osteoporose. Osteoporose, oftewel botontkalking, is een chronische aandoening van het botstelsel. Door osteoporose neemt de botsterkte af, waardoor de kans op botbreuken groter wordt. Peter van den Berg, verpleegkundig specialist fracturen en osteoporose bij het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft, vertelt over onder andere wat osteoporose is, hoe het ontstaat en hoe je het kunt voorkomen of behandelen.